Artikel De Tijd 23 juni 2023 – Het Chinese bedrijfsdilemma

Het Chinese bedrijfsdilemma: ‘Wie wil straks nog een product kopen waar ‘Made in China’ op staat?’

Bart Haeck; Marie Van Oost

Wie onderneemt in China moet dezer dagen laveren tussen winst en argwaan. ‘We doen nog altijd zaken, maar op de achtergrond speelt de vraag of je niet praat met de nieuwe vijand. Iedereen spreekt nog met elkaar, maar het gaat stroever.’

Ooit was China een land van ongebreidelde economische belofte, vandaag is het vooral een groot dilemma. Terwijl deze week de Chinese premier Li Qiang in Berlijn ontmoetingen had met de CEO’s van Mercedes-Benz, BASF en Merck, voerde de Europese Commissie de discussie over hoe we ons moeten beschermen tegen China. Terwijl de Amerikaanse president Joe Biden zijn Chinese ambtsgenoot Xi Jinping deze week een dictator noemde, omschreef de Amerikaanse klimaatgezant John Kerry hem als een partner in de strijd tegen de klimaatverandering.

Niet alleen politiek is het niet meer wat het geweest is. ‘We dachten dat we na covid en na het Chinese Nieuwjaar opnieuw de volumes voor Chinese handel gingen zien van voor de pandemie’, zegt Jacques Vandermeiren, de CEO van het havenbedrijf Port of Antwerp-Bruges. ‘Maar de volumes liggen nog altijd lager. We krijgen van de rederijen niet de signalen dat het na de zomer snel zal verbeteren. Het is nog altijd niet back to normal.’

Europa wil Chinese investeringen screenen

China doet nochtans zijn best dat voor elkaar te krijgen. Niet alleen was de Chinese premier deze week in Duitsland, ook in Antwerpen is het charmeoffensief zichtbaar. ‘Er komen veel delegaties om over investeringen te praten’, zegt Vandermeiren. ‘Maar je voelt dat van beide kanten overheden over de schouder meekijken. De dynamiek is anders. We doen nog altijd zaken, maar op de achtergrond speelt de vraag of je niet praat met de nieuwe vijand. Iedereen spreekt nog met elkaar, maar het gaat stroever.’

Dat leert ook het jaarlijkse rapport dat de Europese Kamer van Koophandel in China deze maand publiceerde over het businessklimaat in het land. Daaruit blijkt dat twee op de drie Europese bedrijven vinden dat zaken doen in China het voorbije jaar moeilijker is geworden.

Victor De Decker, een onderzoeker verbonden aan het Egmont-instituut, noemt dat ‘onheilspellende cijfers’. ‘We denken soms dat alleen bedrijven in de technologiesector of in strategische sectoren – zoals elektrische auto’s, hernieuwbare energie en batterijen – problemen hebben. Maar dit toont dat het veel breder gaat. In een groot deel van de business community heerst een grote angst.’

Dat heeft veel redenen. Zes op de tien Europese bedrijven zeggen dat hun Chinese activiteiten het voorbije jaar politiek gevoeliger liggen. Ze krijgen vaker vragen van Amerikaanse of Europese klanten of ze zaken doen in regio’s waar de Oeigoeren, een etnische minderheid in China, tot dwangarbeid worden verplicht. Ook omgekeerd vragen Chinese klanten vaker om geen Amerikaanse onderdelen in hun producten te stoppen.

ZAKENDOEN

Twee op de drie Europese bedrijven vinden dat zaken doen in China het voorbije jaar moeilijker is geworden.

Wat ook meespeelt, is dat de pandemie een exodus van Europeanen uit China op gang heeft gebracht die nog niet gekeerd is. De oorlog in Oekraïne heeft ook het scenario van een Chinese inval in Taiwan tastbaarder gemaakt. Meer bedrijven dan vorig jaar rapporteerden dat ze in China de pas worden afgesneden door lokale, door de overheid gesteunde concurrenten. En vaker dan in 2022 werd hen gevraagd gevoelige bedrijfsinformatie aan Peking over te maken.

Hoe ga je als bedrijf met zo’n geopolitiek risico om? ‘Het hangt van de sector af’, zegt Ian Bremmer, de oprichter van de geopolitieke consultant Eurasia Group. ‘Hoe strategischer de sector, hoe meer politiek een rol speelt. In Indonesië is dat landbouw, omdat er zoveel boeren zijn. In China zijn dat onder meer de sociale media, gezien het politieke systeem. In de VS gaat het om mineralen die cruciaal zijn voor de energietransitie.’

Voor technologie geldt: hoe belangrijker ze is voor nationale veiligheid, hoe groter de kans dat de politiek zich ermee bemoeit, zegt Bremmer. Maar hij merkt op dat zoiets in twee richtingen gaat. Je kan in je thuisland makkelijker subsidies krijgen, maar je dreigt ook sneller te botsen op exportcontrole en sancties.

Ook bij internationale investeerders stijgt de koorts, klinkt het bij Flanders Investment & Trade (FIT). ‘Ze doen sterk aan risicobeoordeling en marktdiversificatie. Ze zijn flexibeler en gevoeliger voor concepten als veiligheid, autonomie, bescherming en verminderde afhankelijkheid’, zegt CEO Joy Donné. ‘Bij nieuwe investeringen wordt de afweging expliciet gemaakt: een vestiging in China of eerder lokaliseren in de EU.’ Het toont dat het gedaan is met aarzelen. Wie in China zaken wil doen, kan maar beter een strategie uitzetten. De vraag is hoe die er moet uitzien.

Bij nieuwe investeringen wordt de afweging expliciet gemaakt: een vestiging in China of eerder lokaliseren in de EU.

JOY DONNÉ

CEO FLANDERS INVESTMENT & TRADE

Out of China

De meest radicale optie is het land verlaten. Het Belgische Nobi deed dat. Het bedrijf maakt slimme AI-lampen die valincidenten detecteren bij ouderen om zo snelle hulp te kunnen bieden. In november vorig jaar besliste het technologiebedrijf niet langer te produceren in China. Het zette een eigen productiesite op in Aartselaar.

‘De dwingendste reden voor die beslissing was de groeiende onvoorspelbaarheid over de aanvoerketen’, zegt CEO Roeland Pelgrims. ‘Sinds het land door covid op slot ging, werd het door het koppige beleid moeilijk onze aanvoer te verzekeren. De productie ging door, maar het werd onmogelijk afgewerkte goederen te exporteren. Die stroom is volledig verstoord.’

Wij werken met zorgtechnologie en privacygevoelige data. Onze afzetmarkten zijn Europa en de Verenigde Staten. Daar groeit het wantrouwen tegenover China steeds meer.

ROELAND PELGRIMS

CEO NOBI

Er speelden ook geopolitieke motieven, zegt Pelgrims. ‘Wij werken met zorgtechnologie en privacygevoelige data. Onze afzetmarkten zijn Europa en de Verenigde Staten. Daar groeit het wantrouwen tegenover China steeds meer. Zelfs met een andere president verwachten we geen verzachting. We begonnen ons de vraag te stellen wie nog een product wil kopen waar ‘Made in China’ op staat?’

Volgens de Europese Kamer van koophandel zijn kleine Europese bedrijven in China – waarmee hier minder dan 250 werknemers wordt bedoeld – zwaarder getroffen door de pandemie in het land. Ze hadden vaak niet de middelen om zich snel aan te passen aan het veranderende overheidsbeleid. Meer dan een op de drie zag vorig jaar de omzet in China dalen, terwijl die situatie voor grotere bedrijven iets beter was.

Vluchtroutes aanleggen

Een gelijkaardige maar minder radicale strategie is een vluchtroute aanleggen voor als het misloopt in China. Apple is al een tijdje zijn productie voor een deel aan het verschuiven naar het zuiden van India. Ook Intel is het design en de productie van chips van China naar India aan het overbrengen.

Het maakt dat vorig jaar een recordaantal van 11 procent van de Europese bedrijven activiteiten uit China heeft teruggetrokken. Vaak gaat het maar om een deel van de fabrieken. De strategie is vooral bedoeld om de aanvoerketen bestendiger te maken, terwijl vroeger de focus lag op marktaandeel winnen in China.

EXODUS

Vorig jaar heeft een recordaantal van 11 procent van de Europese bedrijven activiteiten uit China teruggetrokken.

‘We merken dat Vlaamse bedrijven hun Chinastrategie aanpassen’, zegt Joy Donné van FIT. ‘Ze bouwen hun afhankelijkheid van China af vanwege de lange en breekbare aanvoerlijnen. De pandemie maakte de risico’s daarvan tastbaar. Ze zoeken vaker suppliers in Europa als alternatief voor China.’

Een op de tien Europese bedrijven in China heeft de voorbije vijf jaar het Aziatische hoofdkantoor uit China weggetrokken. In de helft van de gevallen verhuisden de bedrijven naar Singapore of Maleisië. Sommigen zaten strategisch al met een voet in China en met een erbuiten.

Het land is een belangrijke groeimarkt voor de chipspecialist Melexis, omdat elektrische auto’s veel chips bevatten. ‘Maar onze toeleveringsketen bevindt zich grotendeels buiten China en Taiwan. We worden niet beïnvloed door de uitvoerbeperkingen’, zegt Vincent Hiligsmann, die verantwoordelijk is voor strategie en innovatie bij het bedrijf.

‘We zijn ons echter bewust dat de situatie kan veranderen en dat de innovatie in de halfgeleiderindustrie groeit en sterker wordt in China. We zijn voorbereid op verschillende scenario’s en we zien de Chinese innovaties als een kans om ons scherp te houden.’

Silo’s bouwen

Een derde manier om het geopolitieke risico af te dekken is internationale handel vermijden. Dat is de strategie die de verzekeraar Ageas volgt. ‘We hebben een solide lokale partner in China die we ondersteunen met onze expertise. Verder is er geen relatie met onze business in andere landen’, zegt Hans De Cuyper, de CEO van Ageas.

Hij ziet net steun in het politieke beleid van Peking, omdat het de ambitie is de economie minder te laten draaien op export en meer op binnenlandse consumptie. Daar komt bij dat de bevolking er vergrijst en de sociale zekerheid niet is uitgebouwd zoals bij ons, waardoor pensioenproducten en levensverzekeringen hoog op de agenda staan.

Van de Europese bedrijven in China zeggen acht op de tien aparte lokale aanvoerkanalen te hebben, die losstaan van wat ze elders ter wereld doen. Drie op de vier hebben ook alle IT en dataopslag over de Chinese activiteiten losgekoppeld en geïsoleerd in het land.

Begin deze week meldde de Britse zakenkrant Financial Times dat het farmabedrijf AstraZeneca overweegt zijn Chinese activiteiten in een aparte onderneming onder te brengen. Dat zou helpen om Chinese innovatiesubsidies te krijgen en mogelijk ook snellere goedkeuringen voor geneesmiddelen die in China zijn ontwikkeld.

Om succesvol te zijn in China zal je sterk gelokaliseerd moeten zijn. Alleen die bedrijven zullen omarmd worden door de Chinese markt.

PASCAL COPPENS

CHINAKENNER EN SOFTWAREONDERNEMER

Andere bedrijven herbekijken hun operaties op een strategische manier. Waar voordien elke fabriek zich specialiseerde in één product voor de wereldmarkt, wordt nu geografischer nagedacht. Alles voor de Chinese markt wordt in China gemaakt. Alles voor elders, daarbuiten.

‘Dat gebeurt onder druk van de lokale wetgeving’, zegt softwareondernemer en Chinakenner Pascal Coppens. ‘Om succesvol te zijn in China zal je lokaal sterk moeten zijn. Alleen die bedrijven zullen omarmd worden door de Chinese markt. Wie nu minder succesvol is, vertrekt wellicht. Wie zich aanpast, wint.’

Blijven

Hoe groot de zorgen ook mogen zijn, voor veel bedrijven blijft China nog altijd te groot om te negeren. De Kortrijkse beeldtechnologiegroep Barco ziet er nog altijd veel kansen. Precieze cijfers ontbreken, maar het land is veruit het belangrijkste in de regio Azië-Pacific, die vorig jaar 21 procent van de groepsomzet uitmaakte.

Barco blijft er ook investeren. Een fabriek voor de medische markt is al in gebruik sinds begin dit jaar, een tweede voor de entertainmentmarkt is in aanbouw. Die fabrieken zijn in de eerste plaats gericht op de lokale Chinese markt, maar in tweede instantie ook op de rest van de wereld.

Chinezen zijn extreem opportunistisch en pragmatisch. Het belangrijkste is dat je de controle behoudt.

BART HORSTEN

CONSULTANT VOOR VLAAMSE BEDRIJVEN IN CHINA

Over eventuele veiligheidsmaatregelen voor de technologie wil Barco geen commentaar kwijt. Maar die zijn wel een must, zegt Bart Horsten van Horsten International, een consultancybedrijf dat Belgische bedrijven sinds de jaren 90 de weg toont in China. Hij ziet de interesse van bedrijven om te ondernemen in China niet afnemen. ‘Er komen misschien wel minder mensen bij ons aankloppen voor hulp op de Chinese markt, maar wie komt, meent het. Die heeft zijn huiswerk goed gemaakt, en dat is nodig.’

Horsten benadrukt het potentieel van China. ‘Het blijft nu eenmaal de tweede economie van de wereld. Je laat een enorm potentieel liggen als je daar niet aanwezig bent. Maar je moet wel opletten en niet naïef zijn. Chinezen zijn extreem opportunistisch en pragmatisch. Het belangrijkste is dat je de controle behoudt.’